KAMUSAL MAL VE HİZMETLER
Kamu kesimi ve özel sektör topluma birçok mal ve hizmet sunmaktadır. Bu mal ve hizmetler
sunulurken, kamu kesimi ve özel kesim farklı amaçlar güdmektedirler. Kamu kesimi ve özel sektör
mal ve hizmet sunarken farklı mekanizmalarla talepleri alırlar ve buna uygun olarak mal veya
hizmet üretirler. Kamu kesimi ve özel kesimin dışında üretilen mal ve hizmetler de mevcuttur. BU
mal ve hizmetler, toplumların bir araya gelmesiyle oluşturdukları mal ve hizmetlerdir ve genellikle
uluslararası kuruluşlar aracılığı ile dünyaya sunulurlar.
Üretilen mal ve hizmetleri 3 başlık altında toplayabiliriz. Bunlar:
1. Tam Kamusal Mal ve Hizmetler
2. Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler
3. Özel Mal ve Hizmetler
1. Tam Kamusal Mal ve Hizmetler
Tam kamusal mal ve hizmetler sadece devlet ve kamu kesimi tarafından sunulmaktadırlar. Bu mal
ve hizmetler özel kesim tarafından sunulmazlar. Bu Mal ve Hizmetler genellikle ülkenin tamamında
sunulur ve tüm toplum bu mal ve hizmetlerden faydalanır. Tam Kamusal Mal ve hizmetlerin çeşitli
belirgin ayırt edici özellikleri bulunmaktadır. Bunları aşağıdaki şekilde sıralayabiliriz.
1. Faydaları Bölünemez.
2. Talepler belli değildir.
3. Fiyatlandırılamazlar.
4. Kamusal Fayda Söz konusudur.
5. Kar amacı güdmezler.
6. Finansmanı devlet ve kamu kesiminin gelirleriyle yapılır.
7. Bu malların tüketimlerinde rekabet yoktur.
8. Tüketimi Zorunlu tutulabilir.
Tam Kamusal mal ve hizmetler toplumun tamamına sunulur. Herhangi bir toplum üyesinin bu mal
ve hzmetlerden ne kadar faydalandığı belli değildir. Faydası toplumun genelinedir. Birey bazına
indirgenmesi mümkün değildir. Bu mal ve hizmetleri bireyler devlet tarafından kesin sunulacağını
bildikleri için talep etmezler. Talep oluşmadığı için herhangi bir fiyatlandırma da söz konusu
değildir. Bu mal ve hizmetlerin neler olacağı ve hangi miktarlarda üretileceği siyasal karar alma
mekanizmasında belirlenir. Siyasal karar alma mekanizması ise kısaca seçimlerde bireylerin parti
programlarını oylamasıyla belirlenir. Bu mal ve hizmetleri üreten kamu kesimi kar amacı güdmez,
burada amaç sosyal fayda sağlamaktır. Bu mal ve hizmetlerin finansmanları kamu kesiminin
toplayacağı vergi ve vergi benzeri gelirlerle sağlanır. Bu mal ve hizmetlerin tüketiminde bireyler arasında rekabet oluşmaz. Çünkü diğerinden daha fazla faydalanıp faydalanmadığının
belirlenmesine imkan yoktur. Ayrıca gerekli görüldüğü takdirde bu mal ve hizmetlerin tüketimi
devlet tarafından zorunlu tutulabilir.
Tam Kamusal Mal ve Hizmet Örnekleri: Deniz Feneri, Adalet, Güvenlik, Diplomasi, …….
2. Yarı Kamusal Mal Ve Hizmetler
Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler genellikle kamu kesimi tarafından sunulur. Bazı alanlarda özel
kesimin bu malv e hizmetleri sunduğu da görülmektedir. Ancak özel kesim , yarı kamusal mal ve
hizmet ürettiği konularda genellikle konu ile ilgili olarak devletten ruhsat ve veya özel izin
almaktadır. Yarı kamusal mal ve hizmetler genellikle toplumun tamamına değil, bireylere sunulurlar.
Ancak bu mal ve hizmetlerden toplumun elde ettiği fayda bireylerin elde ettiği faydadan daha
fazladır. Örneğin, bir kimse, tıp eğitimi alıp doktor olduğunda kendi hayatını devam ettirecek gelir
elde eder. Ancak salgın hastalığa sahip bir kimseyi tedavi etmesi toplumdaki diğer bireylerin
sağlıklarını da korumuş olur. Toplumda birçok kişiyi tedavi ederek sağlıklı yaşamalarını sağlar.
Görüldüğü üzere birey almış olduğu tıp eğitimiyle bir fayda elde ederken toplum bu bireyin eğitimi
dolasıyla daha fazla fayda sağlamış olur.
Yarı Kamusal Mal ve Hizmetler genellikle ülkenin tamamında sunulan hizmetlerdir. Yarı kamusal
mal ve hizmetlerin genel özellikleri aşağıdaki gibidir:
1. Faydaları Bölünebilir
2. Fiyatlandırabilirler
3. Talep ortaya çıkar
4. Hem bireysel hem kamusal fayda söz konusudur.
5. Tüketimlerinde rekabet söz konusudur.
6. Tüketimleri Zorunlu tutulabilir.
Yarı kamusal mal ve hizmetlerin faydaları bölünebilir. Çünkü yarı kamusal mal ve hizmetlerden
hangi bireyin ne derecede faydalandığı bellidir. Bu mal ve hizmetler fiyatlandırılabilirler. Ancak
fiyatları bazen yararlanılan mal ve hizmetin değerinden fazla, bazen de düşüktür. Örneğin pasaport
harcında yararlanılan hizmetten yüksek, üniversite harçlarında ise yararlanılan hizmetten düşüktür.
Bu mal ve hizmetlerin tüketilmesinde talep mekanizması ve siyasal karar alma mekanizması
etkindir. Şöyle ki, bireyler eğitimlerini özel okulda ve devlet okulunda alabilirler. Bunun için talepte
bulunabilirler. Özel okulda almak istediklerinde belirli bir ücret ödemeyi de kabul ederler. Devlet
okullarında ise belli bir bedel ödemezler. Bireyler özel okul isteklerin talep mekanizması ile yerine
getirirlerken, devlet okullarından yararlanma isteklerini siyasal karar alma mekanizmasıyla yerine
getirirler. Bu mal ve hizmetlerin tüketiminde rekabet söz konusudur. Örneğin, yüksek öğrenim
görmek isteyen öğrencilerin üniversite sınavlarına girmeleri, hastanelerden yararlanma… Bu mal ve
hizmetlerin tüketimleri zorunlu tutulabilir. Örneğin, Aşı…
3.Özel Mal ve Hizmetler
Özel mal ve hizmetler genellikle özel kesim tarafından sunulurlar. Özel kesimin yatırım yapmadığı
veya dışsallık etkisine sahip olan alanlarda ise kamu kesiminin özel kesimin üretimin alanına girdiği görülür. Özel mal ve hizmetlerin faydası genellikle bireyseldir. Ancak belli görüşlere göre de özel mal
ve hizmetlerin sunduğu bireysel haz, toplumsal refahı da arttırır bu şekilde bir kamusal etkisi de
olabilir.
Özel mal ve hizmetlerin genel özellikleri aşağıdaki gibidir:
1. Bireysel Tüketim vardır.
2. Faydaları Bölünebilir
3. Fiyatlandırılabilir.
4. Piyasa mekanizması işler.
5. Tüketime rekabet söz konusudur.
6. Tüketimleri zorunlu tutulamaz.
Özel mal ve hizmetler bireysel tüketime konu olurlar. Kollektif tüketimleri söz konusu değildir.
Fiyat, arz-talep ilişkisi sonucunda meydana çıkar. Ve böylece piyasa mekanizması işlemeye başlar.
Özel mal ve hizmetlerin faydaları bölünebilir. Her birey yararlanmış olduğu özel mal ve hizmetten
tolayı toplu bir faydadan ziyade kişisel bir fayda elde eder. Bu mal ve hizmetlerin fiyatı piyasa
mekanizmasında belirlendiği için bireyler arasında rekabet oluşur. Şöyle ki, talebi çok olan ürünün
fiyatı ykselir, az olanın ise fiyatı düşer. Fiyatı yükselen ürünü her bireyin elde etmesi mümkün
değildir. Özel mal ve hizmetlerin tüketimleri zorunlu tutulamaz.
Yukarıda özel mal ve hizmetleri genellike özel kesimin ürettiğinden ancak bazı durumlarda kamu
kesiminin de bu üretimde devreye girdiğinden bahsettik. Bu bazen ülkemizde cumhuriyetin ilk
yıllarında olduğu gibi, özel kesimin yeterli sermayeye sahip olmaması nedeniyle olabilir. Bazen,
olumlu veya olumsuz dışsallığa sahip olan mallarda toplumun genel çıkarlarını korumak için, bazen
de devletin ekonomik ve sosyal politikalarıyla ilgili olabilir.
Ülkemizde cumhuriyetin ilk yıllarında savaştan çıkmış bir halk, yok denecek derecede bir özel kesim
vardı. 1922 İzmir İktisat Kongresinde de bunun yansımaları görülür. Bu dönemde genellikle tarıma
dayalı bir özel kesimin varlığı söz konusudur. Aşar vergisinin kaldırılması da bu sebepten dolayı
oldukça önemli görülmektedir. Bu ortamda devlet, birçok alanda üretim yapmak zorunda kalmıştır.
Devletçi politikalar geliştirilmiştir. Özel kesim canlandırılmaya çalışılmıştır.
Devlet dışsallıkların olduğu durumlarda üretimi üstlenebilir, kontrol altına alabilir veya özel kesime
bırakıp artırıcı ya da politikar izleyebilir. Örneğin negatif dışsallığı olan bir özel malda devlet, üretimi
kendi üzerine alarak dışsallığı içselleştirebilir veya mal veya hizmet üretimi üzerine çeşitli ruhsatlar,
vergiler gibi araçlarla azaltıcı müdahalede bulunabilir. Pozitif dışsallığı olanlarda ise, teşvikler,
sübvansiyonlar gibi artırıcı etki yaratacak politikalar da izleyebilir. Ya da toplumsal refahı artırmak
için pozitif dışsallığı olan özel mal ve hizmeti kendisi sunabilir. ( Bir dönem şeker fabrikalarında
olduğu gibi)
Benzer Yazılar:
1. Vergi ve Benzeri Mali Yükümlülükler
2. Türk Mali Tarihi
kaynak: http://www.gencmaliye.com/kamusal-mal-ve-hizmetler/
